GÜLCAN KILCI / 10. SINIFLAR İÇİN DERS NOTU-2

 NOT:SARI İŞARETLENEN YERLERİ DEFTERİNİZE YAZINIZ.

Jeolojik Devirler

İlkel Zaman (Prekambriyen)

·         Günümüzden yaklaşık 600 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.

·         Yaklaşık 4 milyar yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.

·         Kıtaların çekirdek kısmını oluşturan en eski kıvrımlar oluşmuştur.

·         Sularda yaşayan tek hücreli canlılar ortaya çıkmıştır.

·         Bakteri, Su yosunu (alg) ve radiolaria ilkel zamanda oluşan canlılardır.

1.Jeolojik Zaman (Paleozoik)

Jeolojik Devirler: Ordovisyen, Kambriyen, Silüriyen, Devoniyen, Karbonifer, PermiyenDönemin Özellikleri

·         Günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.

·         Yaklaşık 375 milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.

·         Kıtalar henüz birbirinden ayrılmamış, tek parça halindeydi.

·         Yeryüzünde Pangea adı verilen tek bir kıta ve bu kıtayı çevreleyen büyük bir okyanus vardır.

·         Hersinyen ve Kaledoniyen orojenezi oluşmuştur. Ural ve İskandinav sıra dağları meydana gelmiştir.

·         Dev bitki türlerinin oluşturduğu geniş ormanlar ortaya çıkmıştır.

·         Karbon devrinde taş kömürü yatakları oluşmuştur.

·         Balığa benzer ilk canlı organizmaların ortaya çıkışmıştır. (Graptolit ve Trilobit)

 

2.Jeolojik Zaman (Mezozoik)

Jeolojik Devirler: Karetase, Jura, Trias

·         Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.

·         Yaklaşık 160 milyon yıl sürmüştür.

·         Alp orojenezinin hazırlık safhasıdır.

·         Denizlerde büyük oranda tortullaşma ve birikme olmuştur.

·         Tek parça halinde olan pangea parçalanarak bölünmeye başlamıştır.

·         Kuzey Yarım Küre’nin kuzeyinde Laurasia, güneyinde ise Gondwana kıtaları oluşmuştur.

·         Antartika, Avustralya ve Hindistan Gondwana kıtasından ayrılmıştır.

·         Güney Amerika Afrika’dan ayrılmaya başlamıştır.

·         Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmesi

·         İkinci zamanı karakterize eden canlılar ammonit ve dinazorlardır.

 

3.Jeolojik Zaman-Senozoik (Tersiyer)

Jeolojik Devirler: Pliyosen, Miyosen, Oligosen, Eosen, Paleosen

·         Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.

·         Yaklaşık 63 milyon yıl sürmüştür.

·         Şiddetli yer kabuğu hareketleri ile Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluşmuştur.

·         Antartika kıtası, Avustralya’dan ayrılarak uzaklaşmıştır.

·         Atlas okyanusu ve Hint okyanusu oluşmuştur.

·         Bu günkü bitki ve hayvan türlerinin ana hatları oluşmuştur.

·         Linyit, petrol, doğal gaz, bor ve tuz yatakları bu dönemde oluşmuştur.

·         Şiddetli volkan patlamaları ve depremler görülmüştür.

·         Kıtalar günümüzdeki görünümlerini kazanmaya başlamışlardır.

·         Bugünkü iklim tipleri ve bitki toplulukları belirmeye başlamıştır.

·         Nummilit, hipparion, elephas ve mastadon türü canlılar bu dönemde ortaya çıkmıştır.

 

3.Jeolojik Zaman-Senozoik (Kuaterner)

Jeolojik Devirler: Pleistosen, Holosen

·         Günümüzden 2 milyon yıl önce başlayan ve hala devam eden en kısa zamandır.

·         Buzul çağı ve buzul sonrası çağ olmak üzere ikiye ayrılır.

·         Buzul çağında Kuzey Yarım Küre’de şiddetli soğumalar görülmüştür.

·         Özellikle Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada buzullar altında kalmıştır.

·         Deniz seviyeleri alçalmıştır.

·         Buzul çağı sonrası sıcaklıkların artmasıyla günümüz iklim koşulları oluşmuştur.

·         Denizler bu günkü seviyeye ulaşmıştır. Günümüz ekosistemi ortaya çıkmıştır.

·         Egeid karası çökerek ege denizi oluşmuştur.

·         İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşarak Karadeniz Akdeniz’e bağlanmıştır.

·         İnsanoğlu ve mamutlar bu dönemde ortaya çıkmıştır.

 

Levha Hareketleri ve Etkileri

 

LinkedIn Pinterest E-Posta ile paylaş Yazdır

Levha Hareketleri

Yer yuvarlağının en dış katmanı olan yer kabuğu bir bütün değildir. Farklı boyutlarda parçalardan oluşmaktadır. Yer kabuğunu oluşturan manto üzerinde yüzer halde bulunan bu parçalara levha (plaka, tabla) denir. Levhalar manto üzerinde dengede durmakta ve farklı yönlere hareket etmektedir.

Levha hareketleri

Levhalar üst mantodaki konveksiyonel (dikey) akıntıların etkisiyle hareket etmektedir. akıntıların yönüne göre levhalar bazen birbirinden uzaklaşmakta bazende birbirine yakınlaşmaktadır.

Bu levhalar;

·         Avrasya

·         Kuzey Amerika

·         Güney Amerika

·         Afrika

·         Avustralya-Hindistan

·         Antartika

·         Arabistan

·         Filipinler

·         Pasifik

·         Karayip

·         Kokos

·         Nazka

·         Skotya levhalarıdır.

Kıtaların Kayma Teorisi

Yer kabuğu hareketlerini açıklamak için ortaya atılan en önemli teorilerden biri kıtaların kayması teorisidir. Alman bilim insanı Alfred Wegener tarafından 1910 ile 1915 yılları arasında ortaya atılmış bir teoridir. Bu teoriye göre kıtalar birinci jeolojik zamanda tek parça halinde Güney Yarım Küre’de bulunuyordu.

Bu tek kıtaya pangea (süper kıta)adı verilmektedir. Bu süper kıtayı çevreleyen okyanusun ismi panthalassa’dır. Daha sonra pangea parçalanarak kuzeyde laurasia güneyde godwana olmak üzere iki kıtaya ayrıldı ve aralarında tehys okyanusu oluştu.

İkinci ve üçüncü jeolojik zamanlarda kıtalar parçalanarak birbirinden uzaklaşmış ve günümüzdeki şeklini almıştır. Alfred Wegener teorisini ispatlamak için Güney Amerika ve Afrika’daki taşların özelliklerini bitki ve hayvan fosilleri arasında benzerliği kanıt olarak göstermiştir.

Güney Amerika ve Afrika kıtalarında 200 milyon yıl önce yaşamış ve nesli
tükenmiş canlılara ait fosiller bulunmuştur

1950 yılında Alfred Wegener’in kıtaların kayma teorisi geliştirilerek levha tektoniği teorisi adıyla yeni bir teori ortaya atıldı. Bu kurama göre yer kabuğu levha ya da tabla adı verilen parçalara ayrılmıştır. Manto üzerinde yüzer halde bulunan farklı boyutlardaki bu parçaların hareket yönleri ve hızları birbirinden farklıdır. Bu nedenle levalar bazı durumlarda birbirinden uzaklaşır, bazı durumlarda ise birbirine yaklaşır.

Levhaların Hareketleri Nasıldır?

·         Yakınlaşan (çarpışan) levhalar

·         Uzaklaşan (ayrılan) levhalar

·         Yanal hareket eden levhalar olmak üzere levha sınırlarında gerçekleşen üç türlü hareketi vardır.

Yakınlaşan (Çarpışan) Levha Hareketleri

İki okyanusal levhanın yakınlaşması

İki okyanusal levhanın çarpıştığı yerlerde volkanik ada yayları görülür. Japonya ve Filipinler bu ada yaylarına örnektir. Aynı zamanda derin okyanus çukurları oluşur. Filipinler ve Mariana çukuru gibi

İki kıtasal levhanın yaklaşması

İki kıtasal levhanın birbirine doğru yaklaşması ile litosfer kalınlaşır kıvrım dağ sıraları oluşur. Himalayalar ve Tibet platosunun oluşması buna örnektir.

Okyanusal ve kıtasal levhaların yakınlaşması

Kıtasal levha ile okyanusal levhanın birbirine yaklaşması sonucu okyanusal kabuk astenosfere dalar. Buralara dalma batma zonu denir. Böylece kıyı boyunca volkanik dağlar ve kıvrım dağları oluşur. Güney Amerika levhasınınm batı kıyılarındaki And dağları bu şekilde oluşmuştur.

Uzaklaşan (Ayrılan) Levha Hareketleri

İki okyanusal levhanın birbirinden uzaklaşması

İki okyanusal levhanın birbirinden uzaklaşması sonucunda, magma kırıklar boyunca yüzeye çıkmaktadır. Levha sınırında yüzeye çıkan magma okyanus sırtlarını oluşturur. Atlas okyanusunun orta kesiminde oluşan sırtlar buna örnektir. Okyanus tabanında sürekli yeni malzemeler eklendiği için bu olaya deniz tabanı yayılması da denir.

İki kıtasal levhanın birbirinden ayrılması

İki kıtasal levha birbirinden uzaklaşması sonucu rift vadisi oluşur. Riftleşmenin devam ettiği ortamlarda kıta içi rift sitemi giderek genç bir okyanus havzasına dönüşür. Doğu Afrikada yer alan rift vadisi ve kızıldeniz buna örnektir.

Rift vadisi ve kızıl deniz oluşumu

Yanal Hareket Eden Levha Hareketleri

Yanal hareket eden levhalar

Bazı durumlarda levhalar birbirini sıyırarak yatay yönlü yer değiştirirler. bu durumda sürtünmeye bağlı artan gerilim sonucu büyük depremler oluşur. Levhalar birbirine göre yanal olarak hareket ettiklerinde transform fay olarak adlandırılır. Doğrultu atımlı levha sınırı boyunca yeni litosfer üretimi ya da tüketimi söz konusu değildir.

Levha hareketleri ve Etkileri Nelerdir?

Levha sınırları, yer kabuğunun zayıf ve çatlak sahaları olduğu için, levha sınırlarında depremler, fay hatları, volkanik faaliyetler, sıcak su kaynaklarının en çok görüldüğü alanlardır.

Dünyadaki Deprem Kuşakları

Depremler dünyada iki belirgin kuşaklar halinde dağılırlar. depremlerin dağılışı ile fay hatlarının dağılışı arasında paralellik vardır. Dünyadaki meydana gelen depremlerin % 80’i Pasifik çevresinde %15’i Alp-Himalaya deprem kuşağında oluşmaktadır. Geri kalan %5’i dünyanın farklı bölgelerine dağılmıştır.

Alp-Himalaya Deprem Kuşağı: İspanya, Cezayir, İtalya, Yunanistan, Türkiye, İran, Kafkasya, Hazar denizi ve Himalayaları kapsamaktadır. Bu hat içerisinde depremlerin en çok görüldüğü yer Türkiye ile Yunanistan’dır.

Büyük Okyanus (Pasifik) Çevresi Deprem Kuşağı: Bu kuşak içinde depremlerin en yaygın görüldüğü yerler Şili, Peru, Meksika, ABD, Rusya’nın pasifik kıyıları, Çin, Japonya, Endonezya, Malezya’dır. Depremlerin büyük bir kısmı bu kuşakta görülür.

Dünyadaki Volkanik Kuşaklar

Büyük Okyanus (pasifik) çevresinde, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu ve Akdeniz çevresinde yer alır. Yeryüzünde sayıları 450’yi bulan aktif volkanların 350 tanesi Büyük Okyanus çevresindedir. Bu nedenle buraya Pasifik Ateş Çemberi adı verilir.

Dünyadaki Sıcak Su Kaynaklarının Dağılışı

Dünyada sıcak su kaynaklarının dağılışı ile fay hatlarının dağılışı arasında ilişki bulunmaktadır. Yer kabuğunun faylarla parçalandığı yerlerde yüzeye yakın sıcak alanlar bulunur. Bu kaynakların en yaygın olanı kaplıcalardır.

Filipinler, Endonezya, Japonya,Yeni Zelanda, İzlanda, Rusya Federasyonu, ABD  aktif volkanların bulunduğu ülkelerde gayzerler yaygındır. Avustralya, İskandinavya Yarımadası gibi eski oluşumlu arazilerde ise sıcak su kaynakları nadiren bulunur.

Sıcak sular genel olarak meteorik kökenli olduğundan, yer altındaki hazneler sürekli olarak beslenmektedir.
Bu nedenle beslenmenin üzerinde kullanım yoksa sıcak su kaynaklarının tükenmesi beklenmez.

Bir kaynak suyu ne kadar derinden geliyorsa o kadar sıcaktır. Kaynak suyunun sıcaklığı arttıkça bu suyun içinde bulunan eriyik haldeki madde miktarı artar. Roturue Gayzeri (İzlanda)  Yellowstone Gayzeri  (ABD)